- टीकाप्रसाद भट्ट
रामेछापको मन्थली बेशींमा ७ कक्षा सम्म अध्यापन गर्ने विद्यालय थियो महेन्द्रोदय निमावि । राजा महेन्द्र भ्रमणमा आएको मौका छोपेर स्थानीय शिक्षाप्रेमीले पाठसाला माग गरेकाले राजाले बक्सिस दिएको हुदाँ महेन्द्रोदय नाम राखेको रे । स्व. हृदयराज शर्मा र स्व. शंकरप्रसाद सत्यालको प्रयासमा स्थापना भएको विद्यायमा स्व. भरतराज मन्थलीय र स्व. दानवहादुर थापाको पनि हात रहेको सुन्न पाईन्थ्यो । विद्यालय खुल्दा मन्थली बेसी तत्कालिन भलुवाजोर पञ्चायतमा पर्दथ्यो । २०३४ सालमा म कक्षा १ मा भर्ना भए । म भन्दा माथिका ३ वटी दिदीहरु विद्यालयनै जान पाउनुभएन । त्यो बेला छोरीलाई स्कुल पढाउने चलन थिएन । ठुलीदिदी शारदाको सानिमदांैका डिल्लीप्रसाद सुवेदी संग विवाह भएपछि मेरो विद्यालय जाने साईत जुरेको हो । भिनाजु बुटवलबाट बढेर आएपछि मन्थली स्कुलको शिक्षक हुनुभएको थियो । विद्यालय आउन मलाई झण्डै १ घण्टा लाग्थ्यो । साथि कोहि हुदैनथे । साह्रै डर लाग्थ्यो ।
त्यसबेला बाटोमा अलि जंगल थियो । कहिले कांहि दिदीहरुले भन्ज्यांग देखिने डाडां सम्म ल्याइदिनु हुन्थ्यो । म दिदीहरु संग छुटेपछि रुदैरुदै झर्थे । पिलन्धरे जिउको म अरु संग साह्रै डराउथे । एक दिन म स्कुल आउदै थिए, बाटोमा कुडहरबाट टेकनपुरको स्कुलमा पढाउने जाने शिवप्रसाद घिमिरे सर भेटीनुभयो । उहाँले मलाई केहि पर देखाएर त्याहाँ फट्याङग्रो व्यायर वसेको छ, मलाई कस्तरी लात्तले हान्यो, बचेंर जाउँ है, भन्नुभयो । सर संग छुटेपछि म त्यो फट्याङग्रोबाट वच्न पाखै पाखा घुमेर बल्ल मुलबाटोमा निस्कीए । पछि पनि मलाई त्यो ठाउँमा फट्याङग्रो छ कि भन्ने डर लागिरहन्थ्यो । म बाल्यकालमा गोता खाएको त्यो घटना कहिल्यै विर्सन्न ।
हम्मेसी म स्कुल जान मान्दैनथे । हजुरआमाले बेलुका तँलाई चाम्रे बनाएर राख्दिन्छु भन्नु हुन्थ्यो । म चाम्रे भनेपछि भुतुक्क हुन्थे । मुगिटार बाट ल्याएको सखर हालेर वनाएको चाम्रेको लोभमा म रुदैरुदै स्कुल लाग्थे । बेलुका हजुरआमाले कराईमा चाम्रे पकाएर राखिरहनु भएको हुन्थ्यो । हजुरआमा रामायण महाभारत पढ्नु हुन्थ्यो । स्वअध्ययनको बलमा । बा पुरोहित भएकाले घरमा हम्मेसी विहान बेलुका वस्न पाउनुहुदैनथ्यो । मलाई वहाँले घरमा कखरा सिकाउनु हुन्थ्यो । घरबाट भन्ज्यांग सम्म आउदा बाटोमा दुई तिन वटा ठुल्ठुला खोल्सा थिए । त्यो खोल्सामा पसेपछि कसैले नदेख्ने र आफुले कराएको कतै नसुन्ने खालका गहिरा खोल्सा । म त्याहा पसेपछि निसासिन्थे । त्याहाँबाट कतिबेर निस्कनु जस्तो लाग्थ्यो । कहिले काँहि त्याहा जंगली जनावर पनि भेटिन्थे । स्याल , मलसाप्रो आदि । मलाई खुव डर लाग्यो । भन्ज्यांगमा झर्नेबेलामा साना दुईवटा खोल्सी थिए ।
स्थानीयको पाइखाना त्यहि खोल्सा हुन्थे । बर्षामा नाक थुनेर हिड्दा साह्रै गाह्रो । चिप्लीएर त्यहि पाईखानामा परिएला भन्ने पिर । जिम्बलको घरमा बाहेक अरुको घरमा चर्पी थिएन । मन्थलीबेशींका ज्ञानप्रसाद र ईन्द्रप्रसाद घिमिरे दाईभाई जिम्बल थिए । ज्ञानप्रसादले खाँदवारी हुदै अहिलेको बजारको मुख्य सडक हुदै हालको नगरपालिका सम्मको जग्गामा सिंचाई गर्न कुलो खनाएका थिए । कुलो कति गहिरो थियो भने तल हे¥यो भने कहालीलाग्दो । एक बाँस जति गहिरो । साह्रै मुस्किलले खनेको थियो त्यो कुलो । बर्षायाममा वरिपरीको डिलबाट माटो झर्दा हालको देवकोटा चोक हुदै कुलोमा पसेर झरेको माटो निकालेको देखेको हुँ । त्यसबेला एकजनाले इनारमा बाल्टी झारेझै डोरी लगाएको करार्ईं तल झार्थे । कुलामा वसेकोले त्यो कराईमा माटो भरिदिएपछि माथिबाट तानेर बाहिर फाल्थे ।
एकदिन भन्ज्यांगका राजकुमार, ठाईला, रघु लगायतले मलाई त्यहि कुलोमा हाल्ने भनेर झम्टिए । म वेस्सरी रोएँ । ख्यै कसलाई मैले के भनें अहिले बिर्सें । रोएपछि ‘काठा’ भन्दै गाली गरेर छोडिदिए । भोलीपल्ट विहान स्कुल गएर भिनाजुलाई उनीहरुको विरुद्ध पोल लगाइदिएं । उनीहरुलाई भिनाजुले सवैको अघी आँगनमा बोलाएर गाली गरेपछि त्यसपछि मलाई उनिहरुले कहिल्यै गाली गरेनन् साथि भए । स्कुल जाँदा जिम्बलको घरको बाटो भएर जानु पर्दथ्यो । अरु बाटो थिएन । जिम्बलको घरमा घोडा पालेको हुन्थ्यो । हामी घोडा तवेला भन्दा केहि परकै बाटोमा हिड्दा कहिले काँहि घोडा हिल्हिल्याउथ्यो, त्यसबेला सातो पुत्लो जान्थ्यो ।
जिम्बलको घरमा मानिसहरुको सधैं भिडभाड जस्तै हुन्थ्यो । कोहि धान लिन आउने , कोहि गफ गर्न आउने, कोहि न्याय माग्न आउने अनि कोहि काम गरीदिन आउने । ठुलो माचमा पराल हुन्थ्यो । दुई चारजना जना गोठाला हुन्थे । दश बजे भन्दा अघी स्कुल पुग्दा हामी खेल्थ्यौं । त्यो बेला कबर्दी, ककफाईट, डुम र गुच्चा खेल्ने चलन थियो । डुम खेल्न अहिलेको महादेव मन्दिर वरिपरी झुम्मिन्थ्यौं । स्कुल भन्दा तल्लोपट्टीको ठुलो बरको बोटमा सैसला खेथ्यौं । बरको हाँगा लच्काउदै । पछारिएला भन्ने पिर लाग्थ्यो । कबर्दी र कक्फाईटमा म हम्मेसी भिडदैनथे । डर लाग्थ्यो । डुम र गुच्चा चाँहि खेल्थें । कबरर्दी र कक्फाईट स्कलुको आँगनमै हुन्थ्यो । गुच्चा खेल्न स्कुल भन्दा पश्चिम तिर खेतमा जान्थ्यौं । सरहरुले नदेख्ने भएकोले त्यतातिर धेरै ग्रुप गुच्चा खेलिरहेका हुन्थे ।
कक्षाको विचमा कोहि बाहिर निस्कीयो भने हेडसरले सातो टिप्थे । नारायणप्रसाद सुवेदी हेड सर हुनुहुथ्यो । वहाँले कराएपछि सबैजना थरथरी काम्दै कक्षा कोठामा दौडिन्थे । कुट्न चाँही वहाँ धेरै कुट््ने हैन । बरु मेरै भिनाजु डिल्ली सर संग सवै डराउथे । उहाँ पढाउन पनि ज्यादै राम्रो । कुट्नु परेपछि थला राख्ने । त्यस बेला अहिलेको जस्तो विद्यार्थीलाई तपाई हजुर भन्ने चलन थिएन । विद्यार्थीहरुले सरहरुलाई छड्के नजर लगाउन पनि सक्दैनथे । म पढाईमा तेजिलो थिईन । कहिल्यैं पहिलो दोश्रो र तेश्रो भईन । सामान्य पास हुन्थे । त्यसबेला राम्रो पढन सकेन भने पनि फेल भएन भने राम्रो भईएछ भन्ने लाग्थ्यो । दिउँसो १ बजेको छुट्टी हुदा सवै खेल तिर निस्कन्थे । ठुला कक्षाका दाईहरु भलिबल खेल्थे । म लगाएतका केहि लुरे हरु स्कुलको आँगनको डिलमा वस्थ्यौं । बाहिर आएको भलिबल छुन पाएपनि कस्तो हुन्थ्यो जस्तो लाग्थ्यो । डाडाँमा भएकाले भलिबल प्राय उफ्रिएर डिलबाट हाम्फालेर रणजोर खोला पुग्थ्यो । हामी खेतका कान्छा हाम्फाल्दै रणजोर खोला पुगेर बल टिपेर ल्याउथ्यौं । त्यस बेला कति हाम्फाल्यौं हेक्कानै छैन । रणजोरबाट बल ल्याएर खेल्न दियो, एकैछिनमा फेरी तल पुग्ने गरी हिर्काउथे । हामी फेरी लिन कान्ला हाम्फाथ्यौं ।
बर्षायाममा मन्थलीमा साह्रै गर्मी हुन्थ्यो । पश्चिम तिरको गैह्रीखेल नजिक तामाकोशीको भंगालो आउथ्यो । ठुलै हुन्थ्यो त्यो भंगालो पनि । धेरै विद्यार्थी पौडि खेल्न जान्थे । ठुला दाईहरु पारी जान्थे भंगालो तरेर । हामी छेउमा पानी चलाएर वस्थ्यौं । हात मुख धोयो, फर्कीयो । बाटोमा बिस्कुने कुला नजिक बरदन्तीको रुख थियो । त्यसको पाकेको गेडा खाने चलन थियो । हामी त्यो टिप्दै खान्थ्यौं । स्कुल नजिकै दुई वटा अमलाको रुख थिए । ति अमला यदि ठुला र रसिला थिए कि कुरै नगरौं । स्कुलले अमला झार्दा धानबारी स्वाहा पार्र्थे । हाम्रा गोजिभरी अमला हुन्थ्यो । अहिलेका विद्यार्थीको जस्तो स्कुलमा आउदा खाजा बोकेर आउने चलन थिएन । बा आमाले माया गरेर दिई हाल्नु भयो भने १÷२ रुपैयाँ दिनुहुथ्यो । त्यसले पिपलमेट किनेर खान्थ्यौं । भन्ज्यांगमा दुईवटा पसल थिए । पिपलबोटे साहु र गिरी सरको । हामीलाई पढाउनु पनि हुन्थ्यो ।
कक्षा ४ मा पुगेपछि एबीसिडी वहाँलेले पढाउनुहुन्थ्यो । हामी गिरीसरको पसलमा एक बजेको छुट्टीमा पिपलमेट किन्न आउथ्यौं । भित्र तोरीको गेडावाला पिपलमेट खुब चलेको थियो । धेरै पैसा हुनेले सुन्तला चकलेट खान्थे । हाम्रो कक्षामा रामेश्वर पनि थियो । खड्पुले साहुको छोरा । हामी त्यसलाई फकाएथ्यौं । त्यो घरबाट खुसुक्क एबीसी लेखेको खाजा विस्कुट ल्याउथ्यो । कहिले काँहि हामी ज्वानो र नुन मिसिएको सानो खाजा (काजु जस्तो सानो हुन्थ्यो ) विस्कुट किन्थ्यौं । स्कुलबाट छुट्ने बेला भोकले लखतराई भईएको हुन्थ्यो । चाडो चाडो घर पुग्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो । तर बाटोमा पुगेपछि भोक विर्सने । कहिले हुतुतु त कहिले गेम ।
अलि ठुलो भएपछि टेकनपुर तिर जानेहरु मेरा साथि बने । हिउँदको बेला बाटोको दायाँबायाँ सानो धंगेरो रातै फुलेको हुन्थ्यो । हामी त्यहि धंगेरोको फुलभित्रको रस चुस्दै वस्दा सांझ पर्दथ्यो । धंगेराको फुलमा कमिला वस्थे । त्यो कमिलाले टोकेर सुन्नीएको ओठ पसारेर घर पुथ्यौं । गुलियो च्याटच्याट लाग्ने धँगेराको रसले कमिज विग्रीएको हुन्थ्यो , राघे र पाटे । घरमा कराउनु हुन्थ्यो । कहिले मोजाको भकुण्डो वनाएर बाटैमा गेम खेलेर वस्थ्यौं । चाडो घरमा पुग्यो भने पनि गाउँका साथि संगी भेला भएर त्यहि गेमनै खेल्ने हो । म सानै हुदाँ केराबारे चौर ( हालको विमानस्थलमा ) मा प्लेन आउथ्यो । ७ सिटे । विदेशी पाईलट थिए । प्लेन कराएपछि हामी त्यतै दौडन्थ्यौं । तारबार थिएन । प्लेनका पाईलट प्राय विदेशी हुन्थे । त्यसबेला तामाकोशीमा असाध्ये माछा पाउने । प्लेन राखेर उनि माछा मार्न जान्थे । कोशीको छेउमा लहरै आउने भुरा माछालाई उनि ढुंगाले हिर्काउथे । के मथ्र्यो माछा ! उनि फर्कन्थे । प्लेनमा चढ्थे । हामी त्यसको पछिको टिन बजाउथ्यो । त्यसबेला प्रहरी थिएनन । रत्नाकर चौधरी भन्ने हाकीम गाली गर्थे , हामी टेर्दैनथ्यौं । जव प्लेन स्टार्ट हुन्थ्यो केहि पर भाग्थ्यौं । त्यसले फाल्ने ईन्धनको गन्ध र हावा सुंगेर वस्थ्यौं ।
हामीलाई धुलैधुलो वनाएर उ आकासिन्थ्यो । पछि एयरपोर्ट ठुलो पार्नका लागि नबराज सुवेदीले हालको नागकन्या स्कुल भएको स्थानमा अस्थाई टहरा हालेर जिल्लाबासीलाई श्रमदान गराउन थाले । हाम्रो स्कुलेले पनि त्यसमा श्रम ग¥यौं । साना बेदका ढकीमा माटो बोकेर विमानस्थलको खाडलमा पु¥याउथ्यौं । धेरै दिन उर्दी लाग्यो त्यसबेला ।
